Λίμνη Δοϊράνη
Γενική άποψη της λίμνης Δοϊράνης Πλάβες στη λίμνη Δοϊράνη Γενική άποψη της λίμνης από το Μνημείο των Πεσόντων Καλαμώνες στη λίμνη Δοϊράνη Πλάβες στη λίμνη Δοϊράνη Πλάβες στη λίμνη Δοϊράνη στην ΠΓΔΜ Το Μουσείο Λίμνης Δοϊράνης
Γενική άποψη της λίμνης Δοϊράνης
Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Σωτήρης Μηλιώνης
Πλάβες στη λίμνη Δοϊράνη
Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Σωτήρης Μηλιώνης
Καλαμώνες στη λίμνη Δοϊράνη
Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Σωτήρης Μηλιώνης
Πλάβες στη λίμνη Δοϊράνη
Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Σωτήρης Μηλιώνης
Το Μουσείο Λίμνης Δοϊράνης
Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Σωτήρης Μηλιώνης

Η λίμνη Δοϊράνη, βρίσκεται στα σύνορα της Ελλάδας και της Πρώην Γιουγκοσλαβίας, 75 χιλιόμετρα βόρεια της Θεσσαλονίκης και 140 χιλιόμετρα νότια των Σκοπίων. Αποτελεί κατάλοιπο της μεγάλης και αρχαίας λίμνης Παιονίας, η οποία σχηματίσθηκε στην Προπαγετώδη Γεωλογική Περίοδο, ύστερα από έντονες σεισμικές διεργασίες. Η παιονική λίμνη, τρεις φορές μεγαλύτερη και δέκα φορές βαθύτερη από τη σημερινή, καταλάμβανε έκταση 130.000 στρεμμάτων. Σήμερα, η Δοϊράνη έχει σχήμα ελλειψοειδές και εκτείνεται σε 39,9 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στην Ελλάδα ανήκει το 1/3 της έκτασής της και τα 2/3 της λεκάνης απορροής της.

Η λίμνη περικλείεται από το όρος Μπέλες στα βόρεια και το όρος Κρούσια στα νοτιοανατολικά και αποτελεί τον κύριο συλλέκτη όλων των επιφανειακών και υπόγειων νερών της περιοχής. Η λεκάνη της διασχίζεται από ρέματα τα οποία, αποστραγγίζοντας το όρος Μπέλες και τους γύρω λόφους, καταλήγουν, μαζί με το νερό της βροχής, στη λίμνη.

Η μοναδική φυσική διέξοδος της Δοϊράνης είναι ο ποταμός Δοϊράνης, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της λίμνης και ανήκει στην Ελλάδα. Ωστόσο, η εκροή είναι δυνατή, όταν η στάθμη του νερού της λίμνης είναι υψηλή. Ο ποταμός εγκιβωτίσθηκε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, προκειμένου να προστατευτεί η περιοχή κατά τη διάρκεια πλημμυρών. Τη δεκαετία του '50, το κύριο πρόβλημα ήταν ο έλεγχος της υψηλής στάθμης του νερού και η προστασία την παράκτιων περιοχών από τις πλημμύρες.

Το 1956 υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας σύμβαση για τη χρήση του νερού της Δοϊράνης, σύμφωνα με την οποία η στάθμη του νερού της λίμνης θα πρέπει να διατηρείται μεταξύ 146 και 144,8 m msl (σημείο αναφοράς του Πειραιά) ή 146,14 και 147,34 m msl (σημείο αναφοράς Κροατίας). Το 1965-66 και προκειμένου να διατηρηθεί η στάθμη του νερού στο ανώτατο συμφωνηθέν όριο, κατασκευάσθηκε μια τεχνητή τάφρος για να εκτρέπει το νερό που πλεόναζε στον χείμαρρο Δοϊράνη και στη συνέχεια στον ποταμό Αξιό. Τα τελευταία έτη, και κυρίως από το 1988 και μετά, η στάθμη της λίμνης πέφτει σταθερά εξαιτίας της μείωσης των βροχοπτώσεων αλλά και ανθρωπογενών επιδράσεων.
Με τις συνεχείς μειώσεις της στάθμης, η παιονική λίμνη του παρελθόντος μετατράπηκε σε μια ρηχή λίμνη, το βάθος της οποίας δεν ξεπερνά σήμερα τα 3-4 μέτρα. Η πτώση της στάθμης του νερού και η υποβάθμιση της λίμνης επέφερε μείωση της ιχθυοπαραγωγής, της παρόχθιας βλάστησης και των ειδών πανίδας που απαντούν στην περιοχή.

Η Δοϊράνη είναι ένας αξιόλογος φυσικός πόρος για τις κοινότητες γύρω από τη λίμνη. Γύρω από τη λίμνη συγκεντρώνονται οικισμοί, όπως η Δοϊράνη, το Δροσάτο, ο Ακρίτας, τα Αμάραντα, η Αγία Παρασκευή, οι Μουριές, το Μυριόφυτο, ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Μουριών, αλλά και οι Star Dojran, Furka, Nov Dojran, Sretenovo και Nicholas στην άλλη πλευρά των συνόρων.

Ο υγρότοπος, με την πολυμορφία της βλάστησης και τον πλούτο της πανίδας, συνδυάζεται με τα στοιχεία της πρόσφατης ιστορίας της περιοχής, για να συνθέσουν ένα ιδιαίτερο λιμναίο τοπίο.

Προβλήματα και δράσεις

Η πτώση της στάθμης του νερού της λίμνης αποτελεί ένα από τα κυριότερα προβλήματα που συντελούν στη γενικότερη υποβάθμισή της.  Χαρακτηριστικά, για την πενταετία 1988-1992, υπολογίζεται ότι η πτώση της στάθμης του νερού κατά 2,5 μέτρα, επέφερε σημαντική μείωση της ιχθυοπαραγωγής.

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) σε συνεργασία με τη μη κρατική «Οργάνωση για τη Μελέτη και τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και την Αειφόρο Ανάπτυξη των Φυσικών Οικοσυστημάτων – BIOECO» που εδρεύει στην ΠΓΔΜ, υλοποίησαν τη διετία 2003-2005 το έργο «Αξιολόγηση του βαθμού έκφρασης των λειτουργιών και αξιών της διασυνοριακής λίμνης Δοϊράνης», με πόρους από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών (Πρόγραμμα Διμερούς Αναπτυξιακής Βοήθειας). Σκοπός ήταν η αξιολόγηση των υγροτοπικών λειτουργιών και αξιών της λίμνης Δοϊράνης και η αναγνώριση σειράς μέτρων που απαιτούνται για την αποκατάσταση της λίμνης. Τα αποτελέσματα του έργου συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη αξιολόγησης λειτουργιών και αναγνώρισης μέτρων αποκατάστασης, με τίτλο: Lake Doiran-Functional analysis and proposed restoration measures.

Την περίοδο 2007-2009, στο πλαίσιο του έργου «Ανάπτυξη μέτρων για την προστασία και την αειφορική διαχερίση της λίμνης Δοϊράνης», που υλοποιήθηκε από το ΕΚΒΥ σε συνεργασία με τον Δήμο Dojran και χρηματοδοτήθηκε από την Υπηρεσία Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας (ΥΔΑΣ) του Υπουργείου Εξωτερικών, έγινε εκτίμηση της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων της λίμνης με βάση τη βενθική μικροπανίδα.

To 2011, με την ΚΥΑ 140384/2011, η Λίμνη Δοϊράνη εντάχθηκε στο εθνικό δίκτυο παρακολούθησης των λιμνών της Ελλάδας με βάση την Οδηγία Πλαίσιο για τα ύδατα.

Από το 2012 παρακολουθείται η οικολογική κατάσταση της λίμνης, στο πλαίσιο του Προγράμματος Παρακολούθησης Λιμνών. Ως εκτιμητές της οικολογικής κατάστασης της λίμνης χρησιμοποιούνται βιολογικά στοιχεία ποιότητας (φυτοπλαγκτό, υδρόβια μακρόφυτα, ζωοβένθος, κ.ά.). Φυσικοχημικές παράμετροι, υδρολογικά στοιχεία και στοιχεία μορφολογίας της, δρουν υποστηρικτικά στους βιολογικούς αυτούς εκτιμητές. Ταυτοχρόνως, για την παρακολούθηση και την ταξινόμηση της χημικής κατάστασης της λίμνης, αποστέλλονται δείγματα νερού στο Γενικό Χημείο του Κράτους για αναλύσεις ουσιών προτεραιότητας και ειδικών ρύπων και στο Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων για αναλύσεις λοιπών ουσιών.

Με τον Ν. 4685/2020, η περιοχή υπάχθηκε στην Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής Μακεδονίας του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.

 

Η ευρύτερη υγροτοπική περιοχή της Λίμνης Δοϊράνης προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή και Εθνική Νομοθεσία.

 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Τμήματα της ευρύτερης περιοχής έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000, ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας (SPA) και Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (SAC), με τις επωνυμίες «Λίμνη Δοϊράνη» (GR1230003) και «Υδροχαρές Δάσος Μουριών» (GR1230002) αντίστοιχα.

 

ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Χαρακτηρισμοί προστατευόμενων περιοχών (Ν. 1650/86, όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του από το Ν. 3937/2011):

Καταφύγια άγριας ζωής:
Στην περιοχή των Δήμων Δοϊράνης – Μουριών, το 2001 χαρακτηρίστηκε μια έκταση 31.000 στρεμμάτων ως καταφύγιο άγριας ζωής με την ονομασία «Καταφύγιο Άγριας Ζωής Δοϊράνης» (ΦΕΚ 593/Β/21.05.2001).

Ρυθμίσεις προστασίας: Εντός του καταφυγίου απαγορεύονται: η θήρα για μη ερευνητικούς σκοπούς, η καταστροφή ζωντανών φυτοφρακτών, η αμμοληψία, η αποστράγγιση και αποξήρανση ελωδών εκτάσεων, η ρύπανση των υδατικών πόρων και η ένταξη έκτασης καταφυγίου άγριας ζωής σε πολεοδομικό ή ρυμοτομικό σχεδιασμό. Έργα ή εργασίες εκτελούνται αφού προηγουμένως έχει υποβληθεί Μ.Π.Ε. τύπου Α΄και έχει χορηγηθεί Ε.Π.Ο. Κατ΄εξαίρεση επιτρέπεται η σύλληψη ειδών της άγριας πανίδας και η μεταφορά τους προς εμπλουτισμό άλλων κατάλληλων περιοχών μόνο από τη Δασική Υπηρεσία.

Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης:
Το 1980, στη θέση «Κουρί» της Κοινότητας Μουριών του Νομού Κιλκίς, μία Συστάδα Δρυός (Quercus pedunculata) και Φράξου (Franixus oxycarpa) έκτασης 91.760 στρεμμάτων κηρύχθηκε ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης (ΦΕΚ 121/Δ/21.02.1980).

 

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΤΟΥ ΕΚΒΥ

Η Λίμνη Δοϊράνη περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Ελληνικών Υγροτόπων του ΕΚΒΥ (Φυτώκα κ.άλ., 2000*) με κωδικό GR 123050000 και με την τυπολογία κατά Ramsar «Μόνιμες λίμνες γλυκών υδάτων».

* Φυτώκα, Ελένη, Θ. Παρτόζης, Δ. Χουβαρδάς, Π.Α. Γεράκης και Μ. Καρτέρης. 2000. Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων στο πλαίσιο του έργου «Ενημέρωση και Εμπλουτισμός Εθνικής Βάσης Δεδομένων για τους Ελληνικούς Υγροτόπους». Βάση Δεδομένων. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.

 

Χλωρίδα

Η βλάστηση αποτελεί τη βάση της ζωής για τη λίμνη, καθώς παρέχει σε πλήθος οργανισμών τόπο διαμονής, προστασία και τροφή, ενώ οι ρίζες των φυτών συγκρατούν και σταθεροποιούν το έδαφος. Όλα τα είδη, από τη φακή του νερού ως τα υπέργηρα πλατάνια, συνεισφέρουν στη λειτουργία και στην ισορροπία ενός πλούσιου και πολύτιμου οικοσυστήματος.

Με βάση τη σύσταση του υποστρώματος, την υγρασία και την αλατότητα του νερού, στην περιοχή της λίμνης Δοϊράνης αναπτύσσονται τρεις κατηγορίες βλάστησης: η υδρόβια (υδροφυτική και ελοφυτική), η θινική βλάστηση και τα Υγροτοπικά δάση.

Οι κατηγορίες αυτές σχηματίζουν ενότητες, που φύονται σε παράλληλες ζώνες, δυσδιάκριτες συχνά μεταξύ τους, καθώς τα είδη της μιας ζώνης διεισδύουν στην άλλη. Η εικόνα στην περιοχή συμπληρώνεται από χερσότοπους με θάμνους, μακία  βλάστηση και φρύγανα, γύρω από την λίμνη, που χρησιμοποιούνται ως βοσκοτόπια, ενώ τον υπόλοιπο χώρο καταλαμβάνουν εκτεταμμένες εκτάσεις με καλλιέργειες δημητριακών, εναλλασσόμενες με σταθερή αγρανάπαυση.

Στα βαθιά νερά της λίμνης αναπτύσσονται φυτά προσαρμοσμένα σε συνθήκες μόνιμης κατάκλυσης από νερό, όπως τα μυριόφυλλα και οι ποταμογείτονες. Τα είδη αυτά συνδυάζονται με πυκνές συστάδες από αγριοκάλαμο και ψαθιά στα ρηχά νερά της, για να συνθέσουν την υδρόβια βλάστηση του υγροτόπου.

Η υδροφυτική βλάστηση της λίμνης είναι άφθονη και περιλαμβάνει: τα Μακρόφυτα βυθισμένα, που όλα τα μέρη τους (ρίζα, βλαστός, φύλλα) είναι  μονίμως βυθισμένα στο νερό, τα Μακρόφυτα με επιπλέοντα φύλλα, που είναι ριζωμένα στον πυθμένα, αλλά τα φύλλα τους επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού και τα Μακρόφυτα που πλέουν ελεύθερα, τα είδη δηλαδή που πλέουν, είτε ελεύθερα  στην επιφάνεια του νερού, είτε βυθισμένα στην υδάτινη μάζα, χωρίς να είναι ριζωμένα στο υπόστρωμα.

Η ελοφυτική βλάστηση της λίμνης άρχισε να εποικίζει την περιοχή κυρίως με το αγριοκάλαμο. Στα ελώδη τμήματα, κατά μήκος της όχθης, απαντώνται ζώνες καλαμώνων. Σχηματίζοντας πυκνές συστάδες, καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις σε υγροτόπους γλυκού, αλλά και υφάλμυρου νερού και αποτελούν σημαντικό ενδιαίτημα για την πανίδα και ιδιαίτερα την ορνιθοπανίδα τους.

Κοντά στις όχθες της λίμνης, όπου το έδαφος καλύπτεται από νερό περιστασιακά, συναντώνται τα υγρά λιβάδια, που αντιπροσωπεύονται από πυκνές συστάδες από βούρλα. Η σημασία τους είναι πολλαπλή, καθώς αποτελούν χώρους αναπαραγωγής διαφόρων ζωικών οργανισμών και χώρους φιλοξενίας πολλών ειδών ασπόνδυλων.

Περιμετρικά της ακτής, εκτεταμένες θίνες με αμφίβια βλάστηση ή ετήσια βλάστηση σε εκτιθέμενα αναχώματα, συνθέτουν ένα ασύνηθες για την Ελλάδα λιμναίο τοπίο. Η βλάστησή τους συνδυάζεται με τους καλαμώνες προς το εσωτερικό της λίμνης, αλλά και με την παρόχθια δενδρώδη βλάστηση της περιοχής. Λευκές ιτιές και ασπρόλευκες λεύκες, αναπτύσσονται στο υγρό έδαφος κοντά στην όχθη και δημιουργούν ένα υγροτοπικό-παραλίμνιο δάσος. Το αναρριχητικά φυτά που αναπτύσσονται ανάμεσα τους προσδίδουν στο δάσος μια εικόνα τροπική, ενώ τα

Τέλος, στην περιοχή της Δοϊράνης αναπτύσσονται υγροτοπικά δάση, τα οποία αντιπροσωπεύονται από στοές λευκής ιτιάς και λεύκας, κοντά στην όχθη και κατά μήκος χειμάρρων της περιοχής, αλλά και από το Δάσος των Μουριών.

Το Δάσος των Μουριών εξαπλώνεται λίγο μακρύτερα από τις όχθες, 4 χιλιόμετρα περίπου βόρεια του οικισμού Δοϊράνη και κοντά στον ομώνυμο οικισμό των Μουριών. Βρίσκεται ανάμεσα σε εκτάσεις με γεωργικές καλλιέργειες και καταλαμβάνει 590 στρέμματα. Δάσος σπάνιο σήμερα, σηματοδοτεί το κατάλοιπο ενός μεγαλύτερου στο παρελθόν, μικτού αλλουβιακού δάσους. Έχει χαρακτηρισθεί ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης με την προσωνυμία "Χίλια Δέντρα" και εντάσσεται στις προτεινόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000. Βελανιδιές, σκλήθρα και φράξοι, δημιουργούν πυκνές συστάδες και προσφέρουν σε πολλά είδη κατάλληλα ενδιαιτήματα για να τραφούν, να φωλιάσουν και να αναπαραχθούν. Υπέργηρα πλατάνια, διάσπαρτα μέσα στο δάσος, συνθέτουν ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, που αποτελεί πόλο έλξης για τους επισκέπτες της περιοχής.


Πανίδα

Ο υγρότοπος της Δοϊράνης φιλοξενεί πολλά είδη της ελληνικής πανίδας, μερικά εκ των οποίων είναι σπάνια, απειλούμενα ή προστατευόμενα. Πληθώρα πουλιών, σπονδυλωτών (θηλαστικών, ψαριών, αμφιβίων, ερπετών), αλλά και ασπόνδυλων, βρίσκουν στην περιοχή της λίμνης τροφή, καταφύγιο, χώρους διαχείμασης και αναπαραγωγής.

Ένας μεγάλος αριθμός, περίπου 36, αποτελούν προστατευόμενα είδη, σύμφωνα με την εθνική, κοινοτική και διεθνή νομοθεσία.

Περιλαμβάνονται όλα στη Σύμβαση της Βέρνης, για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής άγριας ζωής και των φυσικών πόρων, τα περισσότερα στο "Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας" και 15 από αυτά στην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για την προστασία των άγριων πουλιών. Η παρουσία της λαγγόνας και του αργυροπελεκάνου με 76 άτομα, που έχουν αναγνωριστεί ως απειλούμενα είδη παγκοσμίως, καθιστούν τη Δοϊράνη υγρότοπο εξέχουσας σημασίας για τη διατήρηση της ορνιθοπανίδας της Ευρώπης.

Ειδικότερα, όσον αφορά στα παρυδάτια πουλιά, τα είδη που συναντώνται  στον υγρότοπο της Δοϊράνης είναι ο κρυπτοτσικνιάς, ο λευκοτσικνιάς, ο αργυροτσικνιάς, ο σταχτοτσικνιάς, η χαλκόκοτα, η αβοκέτα και το μπεκατσίνι. Στα υδρόβια πουλιά που συναντώνται στην λίμνη συγκαταλέγονται: το λαμπροβούτι, το νανοβουτηχτάρι, το σκουφοβουτηχτάρι, το μαυροβουτηχτάρι, ο κορμοράνος, η λαγγόνα, ο αργυροπελεκάνος, ο κύκνος, η βαρβάρα, το σφυριχτάρι, ο καπακλής, η πρασινοκέφαλη πάπια, κ.ά. Στα αρπακτικά πουλιά που απαντώνται στην περιοχή της λίμνης Δοϊράνης περιλαμβάνονται ο καλαμόκιρκος, ο βαλτόκιρκος, το διπλοσάινο, το τσιχλογέρακο, η γερακίνα, και το δενδρογέρακο.

Στη λεκάνη της Δοϊράνης υπάρχουν 53 είδη θηλαστικών και 23 είδη ερπετών. Το πιο κοινό θηλαστικό είναι η νυφίτσα, ενώ άλλα θηλαστικά ειδικού ενδιαφέροντος είναι ο λύκος, η αγριόγατα, ο λαγόγυρος, καθώς και πολλά είδη νυχτερίδας. Τέσσερα είδη ερπετών σχετίζονται άμεσα με το νερό της λίμνης. Άλλα είδη ερπετών που συναντώνται στο Υδροχαρές Δάσος των Μουριών είναι η βαλτοχελώνα, η πρασινόσαυρα, η βαλκανόσαυρα και το νερόφιδο.

Στα αμφίβια που μοιράζουν τη ζωή τους μέσα και έξω από το νερό της λίμνης συγκαταλέγονται ο ελληνικός βατράχος, ο λοφιοφόρος τρίτωνας και ο πηλοβάτης.

Τα είδη των ψαριών που ζούσαν στα νερά της ανέρχονταν στα 18, με κυριότερα το γριβάδι, τον γουλιανό, την πλατίτσα και το περκί. Τα είδη αυτά, μαζί με την κοκκινοφτέρα, το γλήνι και το σίρκο, αφθονούσαν στη λίμνη και ήταν εμπορεύσιμα. Τα τελευταία, ωστόσο, έτη ο αριθμός των ειδών, αλλά και οι πληθυσμοί των ψαριών έχουν μειωθεί δραστικά, λόγω της μη ορθής εκμετάλλευσης της λίμνης.

Όσον αφορά στα ασπόνδυλα, κατά μήκος της όχθης εντοπίζονται σωροί άδειων κελυφών του δίθυρου μαλακίου Dreissenia polymorpha, οι οποίοι εξαπλώνονται σε πλάτος 10-15 μέτρων, ενώ στο Δάσος των Μουριών έχουν καταγραφεί διάφορα είδη πεταλούδων.

Στη λίμνη Δοϊράνη, τέλος, συναντώνται κυανοφύκη, χλωροφύκη, κρυπτοφύκη, δινοφύκη, διάτομα και χρυσοφύκη. Τα κυανοφύκη και τα χλωροφύκη είναι οι επικρατέτεροι οργανισμοί στη σύνθεση του φυτοπλαγκτού της λίμνης. Τα κυανοφύκη κυριαρχούν το φθινόπωρο και το χειμώνα με ποσοστό πάνω από 60%. Αντίθετα, τα χλωροφύκη επικρατούν την άνοιξη. Τα κρυπτοφύκη απαντούν ολόκληρο το χρόνο, εκτός από τον χειμώνα, ενώ τα δινοφύκη εντοπίζονται μόνο την άνοιξη και ως τα μέσα του φθινοπώρου.

Πολιτισμός

Η εύφορη κοιλάδα του Αξιού και η λίμνη Δοϊράνη προσέλκυσαν από τα προϊστορικά χρόνια την εγκατάσταση του ανθρώπου στην περιοχή.
Οι πρώιμοι αυτοί οικισμοί στην κοιλάδα εμφανίζονται συνήθως με τη μορφή τούμπας ή τράπεζας πάνω σε φυσικά υψώματα και λόφους στη συμβολή μικρών χειμάρρων ή ποταμών. Συνολικά, μέχρι τώρα, στην περιοχή του Κιλκίς, έχουν βρεθεί 13 οικισμοί της ύστερης Εποχής του Χαλκού και 27 οικισμοί της Εποχής του Σιδήρου.

Κάποιοι από αυτούς συνεχίζουν στους ιστορικούς χρόνους και εξελίσσονται σε γνωστές πόλεις της περιοχής. Την πυκνή κατοίκηση της περιοχής κατά την αρχαιότητα μαρτυρούν προϊστορικοί οικισμοί, όπως της Πικρολίμνης, του Ανθόφυτου, του Λιμνότοπου, του Αξιοχωρίου, της Τούμπας Παιονίας, της Ευρωπού, αλλά και σημαντικές πόλεις των ιστορικών χρόνων, όπως το αρχαίο πιθανότατα Ίωρον στο Παλατιανό, η Τέρπυλλος, η Βράγυλος, τα Ταρίανα, η Μόρρυλος, η Ευρωπός.         

Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή του Αξιού κατοικούσαν διάφορα φύλα, Παίονες, Μύγδονες, Πελασγοί και Κρήστωνες. Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την περιοχή προέρχονται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει ότι το κρατίδιο της Κρηστωνίας (όπου κατοικούσαν Πελασγοί), εκτεινόταν από την Πρασιάδα λίμνη μέχρι το βουνό Βερτίσκος. Η λίμνη Πρασιάδα που αναφέρει ο Ηρόδοτος ταυτίζεται από πολλούς ειδικούς με τη λίμνη Δοϊράνη. Η Κρηστωνία αργότερα κατακτάται από τους Μακεδόνες και μάλιστα επί Μ. Αλεξάνδρου αξιοποιούνται μεγάλες δασικές εκτάσεις που απλώνονταν από τη Δοϊράνη μέχρι τον Βερτίσκο. Η περιοχή της Δοϊράνης, κατοικούνταν από τους Παίονες, το φύλο που σύμφωνα με τον Όμηρο κατοικούσε αρχικά ανατολικά του Αξιού και εξελληνίσθηκε πλήρως μετά την κλασική περίοδο. Μια παιονική πόλη της αρχαιότητας, η αρχαία Δόβηρος, τοποθετείται σύμφωνα με τους ειδικούς βόρεια της λίμνης Δοϊράνης, εκτός ελληνικού εδάφους σήμερα.

Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) στην περιοχή διαδραματίστηκαν καθοριστικές μάχες, με σημαντικότερη τη Μάχη του Κιλκίς. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα στις 18 Σεπτεμβρίου του 1918, δόθηκε στην περιοχή μια από τις πιο καθοριστικές μάχες των Συμμάχων. Τα συμμαχικά στρατεύματα, με τις τρεις βρετανικές και τις δύο επίλεκτες ελληνικές Μεραρχίες Σερρών και Κρήτης, επιτέθηκαν εναντίον των βουλγαρικών δυνάμεων που, εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και στο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων, είχαν καταλάβει την περιοχή της Δοϊράνης από το 1915. Η μάχη συνετέλεσε σε βουλγαρική ήττα και επέδρασσε αρνητικά στους Γερμανούς, οδηγώντας τους τελικά στην άνευ όρων συνθηκολόγηση δύο μόλις μήνες αργότερα. Μάρτυρες της σημαντικής αυτής μάχης είναι το Συμμαχικό Μνημείο των Πεσόντων που δεσπόζει στη λίμνη αλλά και το νεκροταφείο των Βρετανών.

Με τη Μικρασιατική καταστροφή και τη Συνθήκη της Λωζάνης, στην περιοχή του Κιλκίς εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην περιοχή δόθηκαν μερικές από τις πιο σημαντικές μάχες του ελληνικού στρατού. Με τον καθορισμό των συνόρων, οι κάτοικοι της Δοϊράνης εγκαταστάθηκαν αρχικά στη θέση «Εμπρές» (Ακρολίμνιο), στη ΒΑ πλευρά της λίμνης.

Η μετακίνησή τους στον σημερινό οικισμό έγινε σταδιακά, μετά τη δημιουργία του Σιδηροδρομικού Σταθμού, το 1896. Είναι η εποχή που η περιοχή αρχίζει να φιλοξενεί τα πρώτα «χάνια» των εμπόρων ψαριών, οργανώνεται με αρτοποιεία, μπακάλικα, κ.λπ. και αποκτά εμπορική κίνηση, για να εξελιχθεί με τα χρόνια σε έναν άρτια οργανωμένο οικισμό. Η σιδηροδρομική γραμμή σταμάτησε να λειτουργεί το 1981.

Σήμερα, η περιοχή εμφανίζει ενδιαφέρουσα πολιτιστική δραστηριότητα. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται συνδέονται με παραδοσιακά έθιμα των περιοχών, με τοπικά προϊόντα της περιοχής, με γιορτές προς τιμήν των πολιούχων αγίων των οικισμών κ.ά. Μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στην περιοχή είναι τα «Δοϊράνεια-Γιορτή Γριβαδιού». Οι εκδηλώσεις είναι τριήμερες και έχουν σκοπό την προώθηση του γριβαδιού, ενώ υπάρχουν και περίπτερα με εκθέματα παλιών αντικειμένων και παραδοσιακών φαγητών. Θεσπίσθηκε το 1993 από τον Πολιτιστικό Σύλλογο της περιοχής  και τελείται στην παραλίμνια περιοχή. Η γιορτή έχει τη μορφή λαϊκού γλεντιού, με δωρεάν προσφορά γριβαδιού και κρασιού και παράλληλη λειτουργία έκθεσης φωτογραφίας, και στοχεύει στην προβολή της λίμνης ως φυσικό αξιοθέατο της περιοχής, αλλά και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για το περιβάλλον.


Υποδομές περιβαλλοντικής ενημέρωσης

Παρά τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών, η περιοχή της Δοϊράνης, στερείται οργανωμένων υποδομών περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, οι οποίες απαιτούνται για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, την προσέλκυση περισσότερων και για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.

Οι υφιστάμενες υποδομές ενημέρωσης και αναψυχής του επισκέπτη στην περιοχή, αφορούν στο Μουσείο της Λίμνης Δοϊράνης. Το Μουσείο στεγάζεται σε νεόδμητο κτίσμα δίπλα στη λίμνη και δημιουργήθηκε με αξιοποίηση εθνικών και ευρωπαϊκών κονδυλίων, από τον Δήμο Δοϊράνης σε συνεργασία με το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας - Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων.

Μακέτες και διοράματα, βάρκες και δίχτυα, καλαμωτές και αναπαραστάσεις παραλίμνιων οικισμών, κινούμενες εικόνες, ήχοι και φωτογραφίες, παρασύρουν τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι γνωριμίας με τη λίμνη και την ιστορία της. Στοχεύουν να τον ενημερώσουν άρτια, αλλά και να τον ευαισθητοποιήσουν. Προσδοκούν να τον γοητέψουν και να τον καθοδηγήσουν σε μια ενδιαφέρουσα περιήγηση ανακάλυψης της λίμνης. Ο χώρος προβολών, η μικρή βιβλιοθήκη, αλλά και τα περιβαλλοντικά παιχνίδια, τα υπαίθρια εκθέματα και τα μονοπάτια στον ευρύτερο χώρο του Μουσείου, καθιστούν τη Δοϊράνη έναν τόπο ιδανικό για εκπαίδευση και αναψυχή. Έναν τόπο που αξίζει να τον επισκεφθεί κανείς.

 

Σύμφωνα με την αποδελτίωση Τύπου για την περιοχή…

 

Τη διετία 1992 - 1993 η στάθμη της Λίμνης Δοϊράνης μειώθηκε σημαντικά λόγω υπεράντλησης για αρδευτικές ανάγκες χωρίς να ληφθούν μέτρα για τον εμπλουτισμό της.
(Ελεύθερος Τύπος 29/3/1992 & 2/8/1992, Έθνος 6/10/1992, Τα Νέα 30/1/1993, Η Καθημερινή 19/5/1993, Ριζοσπάστης 16/6/1993, Τηλέραμα 6/11/1993)

Την Άνοιξη του 1994 η Περιβαλλοντική Οργάνωση των Σκοπίων "DEM" προσπάθησε να αποδώσει τις ευθύνες για την πτώση στάθμης της λίμνης στην ελληνική πλευρά. Τεκμηριωμένη απάντηση σε αυτή την παραφιλολογία έδωσε το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων αναφέροντας ότι: η απόληψη υδάτων το 1988 έγινε με τη συναίνεση της Γιουγκοσλαβίας, η έκταση των αρδευόμενων εκτάσεων ήταν  σταθερή την τελευταία δεκαετία και η κύρια αιτία όλων αυτών ήταν η μεγάλη μείωση των βροχοπτώσεων.
(Ημερησία 30/3/1994, Μακεδονία 30/3/1994, Η Καθημερινή 1/4/1994, Ριζοσπάστης 14/5/1994, Τα Νέα 9/4/1994)

Τον Ιανουάριο του 1997 η Λίμνη Δοϊράνη εντάχθηκε στο "Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Δοϊράνης" που είχε στόχο τη βελτίωση των υφιστάμενων και την ανάπτυξη νέων υποδομών στην ευρύτερη περιοχή.
(Ημερησία 7/1/1997)

Τον Αύγουστο του 2001 οι κάτοικοι της Δοϊράνης κατά τη διάρκεια του εορτασμού της ετήσιας «Γιορτής Γριβαδιού», διαδήλωσαν διαμαρτυρόμενοι για την κατάσταση που επικρατεί στη λίμνη.
(Απογευματινή 28/8/2001)

Τον Μάιο του 2002 και μετά από μεγάλη προσπάθεια και αναμονή ξεκίνησε ένα έργο σωτηρίας για τη Δοϊράνη. Το έργο προέβλεπε τη δημιουργία αγωγού, μήκους 20 χιλιομέτρων, μέσω του οποίου θα διοχετεύονταν νερά προς τη λίμνη, από κοντινές στην περιοχή πηγές.
(Αγγελιοφόρος 8/5/2002, Κέρδος 8/5/2002, Εξπρές 8/5/2002, Τύπος Θεσσαλονίκης 8/5/2002, Ανεξάρτητος 8/5/2002, Λόγος 9/5/2002)

Τη διετία 2003 - 2004, η στάθμη της Λίμνης Δοϊράνης ακολούθησε μία συνεχή ανοδική πορεία και το υψόμετρο της από τη στάθμη της θάλασσας έφτασε στα 142,51 μέτρα, δηλαδή σημείωσε άνοδο της τάξης των 2,5 μέτρων. Μάλιστα από την άνοδο της στάθμης πλημμύρισε ο χώρος της πλωτής γέφυρας στην θέση «Χίλια Δένδρα». Θετική επίδραση στο γεγονός αυτό είχαν τα καιρικά φαινόμενα, αλλά και η κατασκευή του αγωγού στην πλευρά της FYROM τον Μάρτιο του 2003, μέσω του οποίου μεταφέρεται νερό στη λίμνη, από απόσταση 18 χιλιομέτρων.
(Θεσσαλονίκη 12/7/2004)

Ωστόσο, η παραπάνω κατάσταση αντιστράφηκε, καθώς μετά από δίμηνη ανομβρία το καλοκαίρι του 2004, η στάθμη της Λίμνης Δοϊράνης μειώθηκε κατά 21 εκατοστά. Την ίδια στιγμή κυριαρχούσε πλήρης έλλειψη ενδιαφέροντος για τη σωτηρία της, ενώ παράλληλα σταμάτησε η κατασκευή του τσιμενταύλακα που θα μετέφερε νερό από το όρος Μπέλες, λόγω έλλειψης πόρων.
(Μακεδονία 22/9/2004, Αυριανή 24/7/2005)

Τον Αύγουστο του 2004, αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν στη λίμνη έδειξαν υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού.
(Τα Νέα 23/8/2004)

Τον Μάρτιο του 2005 προωθήθηκαν κοινές δράσεις για την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και την αξιοποίηση των φυσικών περιοχών από τους Δήμους Δοϊράνης στην Ελλάδα και από το Star Doiran στην Π.Γ.Δ.Μ. στα πλαίσια του προγράμματος Interreg III A/CARDS Ελλάδα - Π.Γ.Δ.Μ.
(Αυριανή 12/3/2005 & 24/7/2005, Εξπρές 12/3/2005, Κέρδος 16/3/2005, Ελεύθερη Ώρα 24/3/2005)

Το 2007 ύστερα από μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη Λίμνη Δοϊράνη διαπιστώθηκε σημαντική πτώση της στάθμης της, με αποτέλεσμα την αποκάλυψη σημαντικών εκτάσεων στην ελληνική πλευρά. Επίσης, παρατηρήθηκε το φαινόμενο του ευτροφισμού της λίμνης, ενώ στις θερμές περιόδους ανιχνεύθηκαν τοξικά κυανοφύκη. Η κατάσταση της λίμνης αξιολογήθηκε από καλή έως μέτρια, έπειτα από εξέταση δειγμάτων από φυτοπλαγκτόν.
(Αγγελιοφόρος 18/12/2006, Ελεύθερος Τύπος 28/3/2007)

Τον Νοέμβριο του 2007, σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στον Δήμο Δοϊράνης, με τη συμμετοχή του ομώνυμου Δήμου Dojran, τονίζεται η ανάγκη συνεργασίας των αρμόδιων φορέων των δύο δήμων εκατέρωθεν των συνόρων για την προστασία της λίμνης, μέσα από έργα διασυνοριακής συνεργασίας. Έργα διασυνοριακής συνεργασίας έχουν ήδη υλοποιηθεί στην περιοχή, όπως ο εμπλουτισμός με εκθέματα των δύο μουσείων για τη λίμνη Δοϊράνη στους ομώνυμους οικισμούς εκατέρωθεν των συνόρων, που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του ΕΚΒΥ και χρηματοδότηση της ΥΔΑΣ του Υπουργείου Εξωτερικών.
(Agrenda 16/11/2007)

Τα αποτελέσματα της έρευνας «Οικολογική Ποιότητα και Διαχείριση Υδάτων σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής» παρουσιάσθηκαν σε ημερίδα τον Δεκέμβριο 2007 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, αναδεικνύοντας μία εικόνα υποβάθμισης των λιμνών της Βόρειας Ελλάδας, αφού οι περισσότερες αξιολογήθηκαν ότι βρίσκονται από μέτρια έως κακή οικολογική κατάσταση με τον κίνδυνο η Ελλάδα να μην πετύχει τον στόχο που θέτει η ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/60/ΕΚ για καλή οικολογική ποιότητα στα επιφανειακά της ύδατα έως το 2015. Η λίμνη Δοϊράνη είναι μία από τις ρηχές λίμνες με μέτρια οικολογική κατάσταση.
(Αυριανή 11/12/2007, Έθνος 11/12/2007, Ο Πολίτης του Ευόσμου 21/12/2007, Αγγελιοφόρος της Κυριακής 13/01/2008, Θεσσαλονίκη 4/2/08, Άνω κάτω 9/2/08, Ημερησία 5/4/2008)

Σε επιστημονική διημερίδα που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2008 στη Θεσσαλονίκη από το Ελληνικό Κέντρο Υγροτόπων - Βιοτόπων (ΕΚΒΥ) επιβεβαιώθηκε ότι η λίμνη Δοϊράνη δεν αντιμετωπίζει μονάχα πρόβλημα ποσότητας νερού από την παρατεταμένη ανομβρία λόγω κλιματικών αλλαγών, αλλά και ποιότητας νερού λόγω κυανοβακτηρίων που εμφανίστηκαν στη λίμνη και άρχισαν να αποικοδομούνται. Η στάθμη της λίμνης μειώθηκε τα τελευταία χρόνια από 10 σε 5 μέτρα.
(Μακεδονία 10/8/2008, Θεσσαλονίκη 22/8/2008, γνώμη 26/8/2008).

Η επιστημονική παρακολούθηση των υδάτων της λίμνης Δοϊράνης και η ανάδειξη του φυσικού πλούτου της περιοχής αποτέλεσαν τους κύριους άξονες του προγράμματος «Ανάπτυξη μέτρων για την προστασία και την αειφορική διαχείριση της λίμνης Δοϊράνης», που παρουσιάσθηκε στις 30 Ιανουαρίου, σε ημερίδα στο Μουσείο Λίμνης Δοϊράνης. Στο διετές πρόγραμμα, που χρηματοδοτήθηκε από την ΥΔΑΣ του Υπουργείου Εξωτερικών, συμμετείχαν το ΜΓΦΙ-ΕΚΒΥ, το Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ και οι Δήμοι Δοϊράνης και Dojran. Οι κύριες δράσεις που οργανώθηκαν αφορούν στη συλλογή δειγμάτων για την ανάλυση της σύστασης των υδάτων, την εγκατάσταση σταθμηγράφου και μετεωρολογικού σταθμού στη λίμνη και τον εμπλουτισμό των εκθεσιακών χώρων των Μουσείων Λίμνης Δοϊράνης σε Ελλάδα και ΠΓΔΠ. 
(Αυριανή 31/1/2009, τύπος Θεσσαλονίκης 31/1/2009, Η ΕΒΔΟΜΗ 31/1/2009, Ο ΛΟΓΟΣ 1/2/2009, 24 ΩΡΕΣ 1/2/2009)

Τον Μάρτιο του 2011, έπειτα από μελέτη, διαπιστώθηκε ότι η Λίμνη Δοϊράνη παρουσιάζει αυξημένες τιμές σε αρκετές κατηγορίες ποιότητας υδάτων. Συγκεκριμένα αντιμετωπίζει προβλήματα διακύμανσης της στάθμης, μείωση του πληθυσμού των ψαριών και ρύπανση λόγω της υπεράντλησης των υδάτων και της διάθεσης αστικών και βιομηχανικών λυμάτων.
(Αγγελιοφόρος 25/3/2011)

Τον Απρίλιο του 2014 προειδοποιητικό «καμπανάκι» έκρουσαν οι επιστήμονες έπειτα από εργαστηριακές αναλύσεις δειγμάτων στη Λίμνη Δοϊράνη στις οποίες ανιχνεύθηκαν 31 φυτοφάρμακα, τα οποία σε ποσοστό άνω του 56% ανήκουν στην κατηγορία των τριαζινών που έχουν καταργηθεί.
(Δημοκρατία 3/4/2012, Ημερησία 12/4/2014)

Για πρώτη φορά έπειτα από 30 χρόνια, τον Απρίλιο 2018, πλημμυρίζει η λίμνη Δοϊράνη, τα 2/3 της οποίας βρίσκονται στην πλευρά της ΠΓΔΜ, προξενώντας προβλήματα στις τουριστικές εγκαταστάσεις της.
(Έθνος 23/4/2018)

Σημαντικές παρεμβάσεις όπως και ανάπτυξη υποδομών για την αποτελεσματική προστασία, διαχείριση και αποκατάσταση του οικοσυστήματος της λίμνης Δοϊράνης και με βασικές συνιστώσες την περιβαλλοντική και κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής προβλέπονται στο έργο «Ολοκληρωμένο Σύστημα Αειφορικής Διαχείρισης Οικοσυστήματος λίμνης Δοϊράνης», που υλοποιείται μέσω του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα - ΠΔΓΜ 2014-2020.
(Ύπαιθρος 27/7/2018, ThessNews 28/7/2018, Δημοκρατία της Βόρειας Ελλάδας 3/4/2019)

Home   Close